Nowy Rok i zwyczaje z minionych wieków, a nawet tysiącleci

Raz do roku kiedy minie już przesilenie zimowe i święta Bożego Narodzenia, hucznie żegnamy kończący się właśnie rok kalendarzowy, na rzecz nowego, w którym wszyscy oczekujemy pomyślności i szczęścia. Cały świat świętuje ten moment wspólnie, gromadząc się w kluczowych miejscach swoich miast i odliczając ostatnie sekundy kończącego się roku. Tradycja, która wskazuje, że Sylwester obchodzimy właśnie 31 grudnia i zwyczaje hucznych noworocznych uroczystości mają swoją długą tradycję, sięgającą innych tysiącleci rozwoju naszej cywilizacji.

Skąd wzięła się noworoczna radość?

Nie zawsze i nie wszędzie nowym rokiem cieszono się właśnie na przełomie grudnia ze styczniem. W kulturze chrześcijańskiej ludzie radośnie wychodzący na ulice zaczęli coroczne świętowanie w 999 roku, kiedy to według starej legendy 31 grudnia właśnie z watykańskich lochów uwolnić miał się smok Lewiatan. Wierzono, że papież Sylwester II uwięził go tam, a wejście w kolejne millenium oznacza nadchodzący dzień sądu i zbliżającą się nieuchronnie apokalipsę. Drżąc ze strachu, w sylwestrową noc wyczekiwano końca świata, masowej tragedii spowodowanej uwolnieniem się smoka, jednak gdy nadszedł przerażający moment prawdy, zupełnie nic się nie wydarzyło. Świat wyglądał całkowicie identycznie, ludzie nie zaznali żadnej krzywdy, więc stopniowo panika, lęk i niedowierzanie przekształcały się w radość i chęć celebracji życia, przez co ludzie z pieśnią na ustach wychodzili z domów, a to zapoczątkowało radosne obchody każdego nowego roku przez całe następne tysiąclecia.

Wśród bogatej klasy polskiego XIX wiecznego społeczeństwa do zwyczajów sylwestrowej nocy zapożyczone zostały pomysły z Europy Zachodniej. Obdarowywano się drobnymi prezentami, a noc, podczas której wchodzono w nowy rok kalendarzowy, spędzano zwykle na sytych ucztach i eleganckich bankietach. Po uroczystym przyjęciu przychodził czas na wróżby, które zwiastować miały powodzenie w miłości, finansach, czy zdrowiu.

Szczodre Gody, czyli słowiański Nowy Rok

Święto Godowe lub Szczodre Gody to słowiański odpowiednik obchodzonego przez nas 31 grudnia sylwestra. Przed pojawieniem się chrześcijaństwa, Słowianie żegnali rok na rzecz nowego podczas wiosny. Wtedy obchody Szczodrych Godów nie pokrywały się ze zmianą kalendarza, jednak gdy i tu dotarł termin początku nowego roku wypadający na pierwszy dzień stycznia, obie okazje połączyły się w jedno huczne świętowanie trwające od przesilenia zimowego, aż do końca grudnia, a nawet jeszcze o parę dni dłużej.

Święto Godowe było przepełnione magią i wróżbami - ten wyjątkowy czas przesilenia zimowego otwierał przed ludźmi możliwość podejrzenia swojej przyszłości na najbliższy rok, a nawet zadbania o swoją pomyślność. Wierzono, że tej nocy na ziemi gościć można zmarłych, którzy trafili tu przez cienką granicę między dwoma światami. Najważniejszym podczas tych zimowych dni był bóg Weles, który zupełnie nie przypadkiem jest opiekunem poszukujących wiedzy i uprawiających magię.

Wiele z dawnych tradycji przetrwało w rodzinnych domostwach aż do dziś dzień. Nakładające się na siebie w kulturze słowiańskiej święta przesilenia zimowego, które dziś postrzegamy bliżej Bożego Narodzenia, oraz Nowego Roku, skutkują pomieszaniem między sobą tradycji z tych dwóch okazji. Przykładem może być siano, które układano pod nakryciem stołu podczas Szczodrych Godów. Dziś robimy to podczas kolacji wigilijnej, natomiast wtedy miało to przynosić pomyślność, być może wsparcie boga zboża i pól, a także służyć przy wróżbach, w których używano wyciągniętych słomek. Łamano się wtedy także chlebem, zasiadając przy stole, a nawet obdarowywano prezentami.

Słowiańskie wróżby noworoczne

Słowianie w pierwszych dwunastu dniach nowego roku dopatrywali się odzwierciedlenia pogody przez wszystkie nadchodzące miesiące. Dziewczęta podczas zabaw na świeżym powietrzu próbowały na różnorakie sposoby zdobyć wróżbę w formie wskazówki, dzięki której dowiedzą się czegoś na temat swojego przyszłego małżonka. Jaki był sylwester, taki i szykował się cały rok, a podczas świątecznej kolacji należało pozostawić wolne miejsce przy stole dla zmarłych przodków, którzy mogli zechcieć nas odwiedzić. Niektóre z wróżb noworocznych praktykowanych przez Słowian przetrwały w podobnej formie w naszej kulturze po dziś dzień, inne pewnie mogą wydawać nam się niezrozumiałe.

Co robić, aby Nowy Rok przyniósł nam wiele szczęścia?

Dziś noworoczne wróżby nie są tak powszechne, jak setki lat temu, kiedy magia była popularnym i szanowanym sposobem na zajrzenie we własną przyszłość, szczególnie w takim terminie, kiedy wszyscy rozpoczynamy pewien umowny nowy rozdział w swoim życiu, wchodząc w kolejny rok kalendarzowy. Po dziś dzień jednak i w polskiej kulturze większość z nas zna kilka wskazówek, dzięki którym można odsłonić rąbek tajemnicy przyszłości i sprawdzić, jak zapowiadają się nadchodzące miesiące.

I w tym roku zadbajmy, aby przed sylwestrową nocą 31 grudnia oddać wszystkie długi, aby w przyszłym roku nie zabrakło nam pieniędzy. Żeby nasza lodówka była pełna, by przez wszystkie dwanaście nadchodzących miesięcy nie brakło w naszym domu jedzenia. Może warto włożyć pod obrus odrobinę słomy czy siana, by tak jak nasi przodkowie wyciągać słomki spod nakrycia? Głównie wróżono w ten sposób na tematy miłosne, aby wskazywać pannę, której zamążpójścia można spodziewać się we właśnie zaczynającym się nowym roku. Wierzono, że ta magiczna noc ujawnia przed nami wiele tajemnic. Nikt jak dotąd kategorycznie nie stwierdził, że słowiańskie zwyczaje nie mają żadnej siły. Może to właśnie w tradycjach naszych przodków odnajdziemy pomyślność, której tak nam potrzeba.